ประเพณีเกี่ยวกับการเกิด

         ในสังคมชาวซาไก ผู้มีบทบาทในการประคับประคองช่วยเหลือผู้มาเป็นมารดาและทารกคือหมอตำแยหรือที่พวกเขาเรียกกันว่าโต๊ะดันหรือโต๊ะบิดันแนวปฏิบัติเกี่ยวกับเรื่องนี้สรุปได้ดังนี้                                 

                 การรักษาพยาบาลแม่ ในสังคมซาไกถือว่า แม่ผู้ที่จะให้กาเนิดทารกนั้นมีความสาคัญมาก เพื่อช่วยชีวิตแม่ไม่ให้ได้รับความเจ็บปวดมากในขณะคลอดพวกเขาได้พยายามคิดค้นเครื่องยาและใช้เวทมนตร์คาถาเพื่อช่วยชีวิตของผู้เป็นแม่อย่างสุดความสามารถในระยะที่แม่เจ็บท้องใกล้จะคลอดนั้น โต๊ะดันผู้ทาหน้าที่เป็นหมอตำแยจะนายาชนิดหนึ่งมาทาบริเวณหน้าท้อง มีการนวดท้องเพื่อช่วยให้คลอดง่าย เขามีความเชื่อในยาของเขามากกว่าใช้ได้ผล ซึ่งก็ใช้เวลารอไม่นานนัก ขณะที่รอให้เด็กคลอดออกมา โต๊ะดันจะว่าคาถาเสกลงไปบริเวณหน้าท้องของผู้เป็นแม่ ด้วยความเชื่อในเรื่องยาและเวทมนตร์คาถาของเขานี่เอง ทาให้ผู้เป็นแม่มีความรู้สึกว่าไม่เจ็บปวดมากในระหว่างที่คลอด บทคาถาที่ใช้สาหรับคลอดบุตรที่ว่าโดยโต๊ะดัน ว่าดังนี้

“ตุ้งตุงฮู ลีโตลีบีโฮ ตามาซาไกนิฮิฮุด มาตีซิฆู”

ประเพณีเกี่ยวกับการแต่งงาน

          จากการแต่งงานของซาไกที่อาเภอธารโต จังหวัดยะลา พบว่าทากันง่าย ๆ คือ เมื่อชายหนุ่มหญิงสาวพออกพอใจกัน ฝ่ายหนุ่มก็ให้พ่อแม่หรือผู้ใหญ่ฝ่ายตนซึ่งอาจจะอยู่ทับติดกันกับฝ่ายหญิงไปพูดสู่ขอ ถ้าผู้ใหญ่ฝ่ายหญิงตกลงก็ให้มีการกินเลี้ยงกันเป็นการเสร็จพิธี แต่ในการกินเลี้ยงนั้นเป็นหน้าที่ของฝ่ายหนุ่มที่จะต้องแสดงความสามารถในการออกล่าสัตว์มาเลี้ยงเป็นฝูง และหน้าที่ของฝ่ายหนุ่มอีกอย่างหนึ่งคือ เป็นผู้สร้างทับที่อยู่อาศัย เมื่อสร้างทับเสร็จกินเลี้ยงเสร็จแล้ว เจ้าบ่าวก็พาเจ้าสาวไปยังทับของตนและอยู่กินฉันท์สามีภรรยากันเท่านั้นเอง

          ในสังคมซาไกในปัจจุบันไม่มีการเรียกสินสอดทองหมั้นแต่ประการใด เว้นเสียแต่ให้แสดงความสามารถเท่านั้นเอง เช่น ให้ชายหนุ่มสร้างทับไว้เป็นเรือนหอ หรือให้ล่าสัตว์มาเป็นอาหารสาหรับเลี้ยงในพิธีแต่งงาน

ความเชื่อในรูปสัญลักษณ์

          สัญลักษณ์ที่ใช้ส่วนใหญ่เป็นเรื่องระหว่างเพศหรือความรักระหว่างชาย – หญิง คือ เมื่อหนุ่มเกี้ยวสาว หนุ่มก็ใช้สัญลักษณ์ต่าง ๆ แสดงให้สาวรู้ รูปสัญลักษณ์ส่วนใหญ่เป็นสิ่งที่เขาพบเห็นจากธรรมชาติ เช่น

ดอกจาปูน หมายถึง ผู้ชาย (ผู้ชายชอบดอกไม้สีขาว)

ดอกฮาปอง หมายถึง ผู้หญิง (ผู้หญิงชอบดอกไม้สีแดง) และความรัก

เล็บมือ หมายถึง ความดุร้าย กล้าหาญ – ต่อสู้

ใบไก่เถื่อน หมายถึง การพาหนี

ปักกา หมายถึง บริเวณห้ามเข้า เพราะบริเวณนั้นจะเป็นที่คู่สามี – ภรรยากาลัง

          แสดงบทรักกันอยู่

หวีประดับผม หมายถึง หญิงสาวบริสุทธิ์ คือ หญิงสาวที่ยังไม่แต่งงานจะมีหวีประดับ

ผม ส่วนหญิงแต่งงานแล้วจะไม่ใช้หวีประดับผม

วัฒนธรรมความเชื่อ

ชาวซาไกมีวัฒนธรรมความเชื่อที่เป็นเอกลักษณ์ความเชื่อในสิ่งที่เหนือธรรมชาติ และเกรงกลัวต่อสิ่งที่เกิดขึ้นจากปรากฏการณ์ธรรมชาติ เชื่อในไสยศาสตร์เวทมนตร์ และข้อห้ามทางสังคม ที่พวกเขากำหนดขึ้น ลักษณะของความเชื่อที่ปรากฏอยู่ในสังคมของชาวซาไก

- ความเชื่อเรืองโชคลาง

- ความเชื่อเรื่องเวทมนต์คาถา

- ความเชื่อเรื่องวิญญาณและภูตผี

- ความเชื่อเรื่องสุขภาพ

- ความเชื่อเรื่อง การรักษาความบริสุทธิ์ของหญิงสาว

- ความเชื่อเรื่องสัญลักษณ์

- ความเชื่อเรื่องความฝัน

- ความเชื่อเรื่องข้อห้ามหรือกฎเกณฑ์บางประการ

ลักษณะรูปพรรณสัญฐาน

          ลักษณะรูปพรรณสัญฐาน นิสัยใจคอ สติปัญญา ลักษณะรูปร่างตามธรรมชาติ มีลักษณะเหมือนกับสืบสายมาจากคนป่าแถบอัฟริกา ผมหยิกคอดติดหนังศีรษะ ผิวดำคล้า จมูกแบนกว้าง ริมฝีปากหนา ฟันซี่โต ใบหูเล็ก ท้องป่อง ตะโพกแฟกแฟบนิ้วมือนิ้วเท้าใหญ่ รูปร่างสันทัดสูงประมาณ 140-150 เซนติเมตร ผู้หญิงเตี้ยกว่าผู้ชาย แข็งแรง ส่ำสัน ชอบเปลี่อยอก นิสัยใจคอ มีอุปนิสัยร่าเริง ชอบดนตรีและเสียงเพลง จะฟังออกหรือไม่ ไม่สำคัญขอให้เป็นเสียงดนตรีชอบฟัง กลัวคนแปลกหน้า ยิ้มง่ายเปิดเผยเมื่อคุ้นเคย เกลียดการดูถูกเหยียบหยาม เยือกเย็น พูดน้อยตรงไปตรงมาไม่มีเล่ห์เหลี่ยม สติปัญญาชาวเงาะทั่วไปมีแววฉลาดหลักแหลม เรียนรู้ได้เร็วและมีความจำยอดเยี่ยม ทั้งเด็กและผู้ใหญ่มีศักยภาพด้านภาษาสูง ซาไกแต่ละกลุ่มมีการไปมาหาสู่ เยี่ยมเยือนและมีการนับเครือญาติในหมู่ซาไกที่อยู่ตามถิ่นด้วย ประชากรซาไกกระจายอยู่ทั่วไปในเขตภาคใต้ของประเทศไทย กลุ่มชาวซาไกกลุ่มต่างๆ เหล่านี้อาศัยอยู่ตามป่าในเขตจังหวัดพัทลุง ตรัง สตูล ยะลา ปัตตานีและนราธิวาส ในจังหวัดสตูลพบกลุ่มชนชาวซาไกในเขตอำเภอทุ่งหว้า จังหวัดยะลาพบที่อำเภอธารโต บันนังสตาและเบตงและจังหวัดนาราธิวาส อำเภอระแงะ

ความเป็นมาของชนเผ่าซาไก

ความเป็นมาของชนเผ่าซาไก นั้นเป็นกลุ่มชาติพันธ์เงาะป่าในแหลมมลายู ซาไกเป็นกลุ่มชาติพันธ์นิกริโต (nigrito) อาศัยอยู่ร่วมกันเป็นกลุ่มๆกระจัดกระจายอยู่ตามพื้นที่ป่าเขาในภาคใต้ของประเทศไทยตลอดแหลมลายู ซาไกหรือคนไทยเรียกว่า “เงาะป่า” ยังมีผู้เรียกชื่อชนกลุ่มนี้อีกหลายชื่อ เช่น ซาแก เซมัง (samang) ซินนอย (senoi) คะนัง โอรัง อัสลี ออกแก นิกริโต และเงาะ ส่วนพวกซาไกเรียกตนเองว่า “ก็อย” “มันนิ” “คะนัง” เชื้อชาติเงาะป่าซาไกในแหลมมลายู